كەچ كۈز پەسلىدە، توقسۇن ناھىيەسىنىڭ كۈمۈش بازىرى قىرغىز تۆمۈر كەنتىنىڭ جەنۇبىغا بەش كىلومېتىر كېلىدىغان جايدىكى تاغ ئېتىكىدە، يۈز يىلدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە توغراقلىق مەزمۇت قەد كۆتۈرۈپ تۇرماقتا ئىدى، ئالتۇن رەڭلىك توغراقلار بىلەن كۆپكۆك ئاسمان بىر- بىرىنى جۇلالاندۇرۇپ، تەڭداشسىز گۈزەل بىر پارچە يۆگىمە رەسىمنى ھاسىل قىلغانىدى.

　10- ئاي كىرگەندىن بۇيان، بۇ يەردىكى كەڭ كەتكەن توغراقلىق ئەڭ گۈزەل تاماشا قىلىش پەسلىگە قەدەم قويدى، بۇ يەرگە كىرسىڭىز، خۇددى سۈرەتتەك گۈزەل ئالتۇن رەڭلىك دۇنياغا كىرىپ قالغاندەك تۇيغۇغا كېلىسىز. پارچە- پارچە توغراقلىق خۇددى ئالتۇن رەڭلىك دېڭىز- ئوكيانغا ئوخشاش جۇلالىنىپ تۇراتتى. تىك قەد كۆتۈرۈپ تۇرغان قامىتى خۇددى قۇملۇقتىكى قوغدىغۇچىغا ئوخشاش بۇ تۇپراقنى چىڭ ساقلاپ كەلمەكتە ئىدى. توغراق يوپۇرماقلىرى بولسا كۈز شامىلىدا ئىرغاڭلاپ، خۇددى يىللار ھېكايىسىنى سۆزلەۋاتقاندەك قىلاتتى، بىر ئېقىن توغراقلىقتىن كېسىپ ئۆتۈپ، ئەتراپتىكى «جانلىقلار»نى ئوزۇقلاندۇراتتى.

　«توغراق مىڭ يىلغىچە قۇرۇمايدۇ، قۇرۇسىمۇ مىڭ يىلغىچە يىقىلمايدۇ، يىقىلسىمۇ مىڭ يىلغىچە چىرىمايدۇ». توغراق دۇنيادىكى ئەڭ قەدىمىي بىر خىل تېرەك بولۇپ، كۈچلۈك ھاياتىي كۈچى بىلەن داڭلىق، «قۇملۇقتىكى قەھرىمان دەرەخ» دېگەن چىرايلىق نامى بار.

　ئىگىلىنىشىچە، بۇ توغراقلىققا يۈز يىلدىن ئاشقان بولۇپ، بۇ يەرنىڭ ئالاھىدە جۇغراپىيەلىك ئورنى، ئۇنىڭ ئۈستىگە شۇ جاينىڭ بۇ يەرنى قوغداش سالمىقىنىڭ ئۈزلۈكسىز زورىيىشى بىلەن، بۇ يەر يەنىلا ئەڭ دەسلەپكى ھالىتىنى ساقلاپ قالغان.

　(توقسۇن ناھىيەلىك يۇغۇرما تاراتقۇ مەركىزىدىن خۇ گوكەي)