يازغۇچى تۇرغۇن مىجىت ئاقسۇ شەھىرىدىكى يۈز يىللىق كونا كوچا − ۋاڭسەن كوچىسىنى قۇرغۇچى، ئۇيغۇر يېتىم بالا ۋاڭ سەننىڭ ھەقىقىي ھېكايىسىگە ئاساسەن ئىككى يىل ۋاقىت سەرپ «ۋاڭسەن كوچىسى» ناملىق روماننى روياپقا چىقارغان.

　بۇ كىتابتا ھەقىقىي شەخس ۋاڭ سەن ۋە ئۇنى بېقىۋالغان دادىسى ۋاڭ فۇسەي ئىجادىيەت ئەسلىي تىپى قىلىنىپ، ۋاڭسەن كوچىسىنىڭ بارلىققا كېلىشى ۋە تەرەققىياتى قايتا ئەكس ئەتتۈرۈلۈپ، ۋاڭسەن كوچىسىدىكى جانلىق پېرسوناژلارنىڭ ئوبرازى ۋە ئۇلارنىڭ ئەگرى- توقايلىققا تولغان تەقدىرى، قايغۇ ۋە خۇشاللىقى ئىستېرېئولۇق سۈرەتلەپ بېرىلىپ، شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت خەلقنىڭ قەدىمدىن تارتىپ قېرىنداشلاردەك يېقىن ئۆتۈپ، ئۆزئارا ھەمدەم بولغانلىقىدەك تارىخىي ھېكايە ئومۇميۈزلۈك بايان قىلىنغان، روماندا ئاددىي تىل ئارقىلىق قان بىلەن گۆشتەك يېقىن بولغان مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى ھېسسىياتى نامايان قىلىنغان، شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت خەلقنىڭ جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ رەھبەرلىكىدە قەدەممۇقەدەم بەختلىك، گۈزەل تۇرمۇش كەچۈرگەنلىكىدىن ئىبارەت تارىخىي پاكىت مەدھىيەلەنگەن.

　يۈسۈپ ئەيسا مۇنداق دېدى: «ۋەتەنپەرۋەرلىك روھىنى ئەۋج ئالدۇرۇپ، جۇڭخۇا مىللىتى ئورتاق گەۋدىسى ئېڭىنى مۇستەھكەملەپ، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى ئاساسىي مېلودىيەسىنى ياڭرىتىپ، پارتىيەنىڭ رەھبەرلىكىدە، ھەر مىللەت خەلقنىڭ بىر مەقسەتتە بولۇپ، گۈزەل يۇرت- ماكاننى ئورتاق قۇرۇشتەك مەركىزىي ئىدىيەنى مەدھىيەلەش بۇ روماننىڭ ئاساسىي مېلودىيەسىگە سىڭدۈرۈلگەن».

　بۇ كىتابنى تەرجىمە قىلىش ئىنتايىن زور زېھنىي كۈچ سەرپ قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. يۈسۈپ ئەيسا توپتوغرا بىر يىل ۋاقىت سەرپ قىلىپ، «ۋاڭسەن كوچىسى»نى تەرجىمە قىلدى.

　يۈسۈپ ئەيسا غەربىي شىمال مىللەتلەر شۆيۈەنىنىڭ خەنزۇ تىل- ئەدەبىياتى ئۇيغۇرچە- خەنزۇچە تەرجىمە كەسپىنى پۈتكۈزگەن، ئۇنىڭ ئەدەبىيات ئاساسى ئىنتايىن پۇختا بولغاچقا، ئەسەرلىرى ئىلگىرى مەملىكەتلىك ئاز سانلىق مىللەتلەر ئەدەبىياتى تۇلپار مۇكاپاتىنى باھالاشتا ئىككى قېتىم نامزاتلىققا كۆرسىتىلگەن. 2020- يىلى يۈسۈپ ئەيسا ئاپتونوم رايونلۇق پارتىيە كومىتېتى تەشۋىقات بۆلۈمىنىڭ نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش ئۆتكىلىگە ھۇجۇم قىلىش باش تېما قىلىنغان «بوغدادىن كەلگەن خەت» ناملىق ئەسەرنى ئۇيغۇرچە- خەنزۇچە ئىككى خىل تىل- يېزىقتا يېزىپ، شىنجاڭدىكى يازغۇچىلار ئارىسىدا ئۆز ئالدىغا خاسلىق ياراتقان.

　يۈسۈپ ئەيسا «ۋاڭسەن كوچىسى»نى تەرجىمە قىلغاندا يېزىق تەرجىمىسى بىلەنلا چەكلىنىپ قالماي، تەرجىمە نۇسخىسىنىڭ تېخىمۇ جانلىق چىقىشى ئۈچۈن ئاقسۇ شەھىرىگە بېرىپ، ۋاڭسەن كوچىسىنى ئۈچ كۈن ئايلىنىپ چىققان، بۇ ئۇنىڭ «ۋاڭسەن كوچىسى»نى تېخىمۇ جانلىق ۋە يېقىشلىق قىلىپ تەرجىمە قىلىشىغا ئاساس سالغان.

　يۈسۈپ ئەيسا مۇنداق دېدى: تيەنجىن شېۋىسىدىكى ئاسما كۆۋرۈك دېگەن سۆزنى قانداق تەرجىمە قىلىش بۇ روماننى تەرجىمە قىلىشتا يولۇققان ئەڭ چوڭ مەسىلە بولدى. مەن نۇرغۇن ماتېرىيال كۆرۈپ، تەرجىمىدە تيەنجىن شېۋىسىدىكى سۆزلەرنى تاللاپ ئىشلەتتىم. بىراق كېيىن باھالىغۇچى مۇتەخەسسىسلەر يەرلىك شېۋىنى ئاز ئىشلىتىش تەكلىپىنى بەرگەندىن كېيىن، مەن يەنە ئۆلچەملىك پۇتۇڭخۇادا تەرجىمە قىلدىم. گەرچە شېۋىنى ئىشلەتمىگەن بولساممۇ، ئەمما بۇ ئىجادىيىتىمگە نىسبەتەن پايدىلىق سىناق بولدى.

　ئۇ يەنە مۇنداق دېدى: «مەن 1987- يىلى غەربىي شىمال مىللەتلەر شۆيۈەنىنىڭ خەنزۇ تىل- ئەدەبىياتى ئۇيغۇرچە- خەنزۇچە تەرجىمە كەسپىگە قوبۇل قىلىنغان. مېنىڭ ئەدەبىي تەرجىمانلىق ھاياتىمنى داشۆگە ئۆتكەندىن باشلاپلا باشلانغان دېيىشكە بولىدۇ. داڭلىق ئالىم، پىروفېسسور لى گوشياڭ مېنىڭ ئۇستازىم. ئۇ كۆپ يىل تەرجىمە خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغان، ئەدەبىي تەرجىمە خۇددى پۇت- قولى چۈشەك ھالەتتە ئۇسسۇل ئوينىغانغا ئوخشايدۇ، بۇ ئۇسسۇلنى ياخشى ئويناش ئۈچۈن جەزمەن بارلىق ھۈنەرنى ئىشقا سېلىش كېرەك، ھەرقانداق مۇۋەپپەقىيەت ئوڭاي قولغا كەلمەيدۇ، دەيتتى».

　كېچىلەردە يالغۇز ئولتۇرۇپ، ئەدەبىي تەرجىمە دۇنياسىدا بىر خەت، بىر جۈملىدىن تەرجىمە قىلىش ھەربىر ئەدەبىي تەرجىماننىڭ خىزمەت ھالىتى.

　يۈسۈپ ئەيسا مۇنداق دېدى: «قانداق قىلغاندا بىر ئەسەرنى تېخىمۇ قالتىس تەرجىمە قىلىپ، ئوقۇرمەنلەرنى تەرجىمىنى تولۇق ئېتىراپ قىلىش ۋە ئەسلىي ئەسەر بىلەن تەرجىمە ئەسەردىن تەڭ ھۇزۇرلىنىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلىش مەن 30 نەچچە يىللىق ئەدەبىي تەرجىمە ھاياتىمدا ئىزچىل ئويلىنىۋاتقان مەسىلە. ئەگەر ئەدەبىي ئەسەرلەرنى تىل ئارقىلىق ئىجاد قىلىنغان سەنئەت دېسەك، ئۇنداقتا ئەدەبىي تەرجىمە ئەسەرلىرىمۇ ئەسلىي ئەسەرنىڭ يەنە بىر خىل تىل مۇھىتىدىكى بەدىئىي نامايەندىسى. بىر مۇنەۋۋەر ئەدەبىي تەرجىمان ئەسلىي ئەسەرنىڭ تىل مەنىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىپلا قالماستىن، بەلكى يەنە تەرجىمە تېكىستىنىڭ تىل مۇھىتىغا نىسبەتەن ئىنتايىن يۇقىرى ئەدەبىي سەۋىيەگە ئىگە بولۇشى كېرەك. ھەرقانداق مۇنەۋۋەر ئەدەبىي ئەسەرنىڭ جېنى بولىدۇ، قانداق قىلغاندا تەرجىمە تىلى ئارقىلىق تەرجىمە ئەسەرگە ئەسلىي ئەسەردىكىگە ئوخشاش جان كىرگۈزگىلى بولىدۇ؟ بۇ بىر مۇنەۋۋەر تەرجىمان ئالدىن ئويلىنىشقا ۋە ھەل قىلىشقا تېگىشلىك مەسىلە».

　«ئەدەبىي تەرجىمانلار تۇرمۇشقا چوڭقۇر چۆكۈپ، خەلق ئارىسىدا يىلتىز تارتقاندىلا، ئاندىن مۇنەۋۋەر ئەسەرلەرنى تەرجىمە قىلالايدۇ، تېخىمۇ يۈكسەك پەللىگە ئۆرلىيەلەيدۇ» دېدى يۈسۈپ ئەيسا.

　ئىگىلىنىشىچە، ھازىر بىر قانچە كىنو- تېلېۋىزىيە شىركىتى «ۋاڭسەن كوچىسى» ناملىق روماننى فىلىم قىلىپ ئىشلەش ئىستىكىنى بىلدۈرگەن. ئۇنىڭدىن باشقا «ۋاڭسەن كوچىسى»نىڭ 2- قىسمى يېزىلىپ بولغان، پات ئارىدا نەشر قىلىنىدىكەن.